گاباپنتین
گاباپنتین (به انگلیسی: Gabapentin) یکی از داروهایی است که برای کنترل صرع و تشنج کاربرد دارد. این دارو همچنین برای درمان و کنترل نوروپاتی دیابتی و سندروم پای بی‌قرار هم تجویز می‌شود.
این دارو در دوزهای مختلف گاباپنتین ۱۰۰ و گاباپنتین ۳۰۰ در داروخانه‌ها در اختیار بیماران قرار دارد.
تشنج یکی از مشکلاتی است که اگر تحت کنترل قرار نگیرد، می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به شخصی که به این بیماری مبتلاست وارد کند. برای اینکه این مشکل برای فرد ایجاد نشود، باید تحت درمان با دارو قرار بگیرد. یکی از داروهایی که برای کنترل تشنج استفاده می‌شود، گاباپنتین است.
نحوه‌ی مصرف
- قبل از شروع به مصرف گاباپنتین یا هر بار تهیه آن، راهنمای دارویی داخل جعبه را با دقت بخوانید و از پزشک یا دکتر داروخانه راهنمایی بگیرید. این دارو را همراه با غذا یا بدون آن می‌توان مصرف کرد.
- برای کاهش عوارض جانبی این دارو ممکن است پزشکتان برای تنظیم بدنتان با دارو، درمان را از دوزهای کم این دارو شروع کند و بعد آن را اضافه کند. بسیار مهم است که مطابق تجویز دکتر عمل کنید.
- دوز مصرفی خود را افزایش ندهید و مدت زمان بیشتری نسبت به تجویز پزشک این دارو را استفاده نکنید و اولین دوز این دارو را قبل از خواب مصرف کنید.
- مصرف این دارو را تا زمانی که پزشک تجویز کرده ادامه دهید.
- اگر برای کنترل تشنج از این دارو استفاده می‌کنید و روزانه ۳ نوبت آن را مصرف می‌کنید، نگذارید بیش از ۱۲ ساعت از مصرف دارو بگذرد؛ زیرا ممکن است سبب افزایش تشنج شود.
- دوز مصرفی را هیچ وقت افزایش ندهید؛ زیرا وضعیت بیماریتان سریع‌تر بهبود نخواهد یافت و خطرات عوارض جانبی جدی افزایش می‌یابد.
چگونگی قطع مصرف دارو
بدون مشورت با پزشک، از قطع مصرف دارو خودداری کنید؛ زیرا ممکن است وضعیت بیماریتان با قطع یکباره دارو بدتر شود. برای قطع دارو احتمالا به صورت کاهش دوز باید عمل کرد.
مصرف گاباپنتین را حتی اگر احساس بهبودی دارید، ادامه دهید. بدون مشورت با پزشک مصرف دارو را قطع نکنید، حتی اگر دچار عوارض جانبی مانند تغییرات غیرمعمول در رفتار یا خلق‌و‌خو شوید.
اگر مصرف گاباپنتین را به صورت ناگهانی متوقف کنید، ممکن است علائم ترک مانند موارد زیر را تجربه کنید:
- مشکلات خواب
- تعریق
اگر از گاباپنتین برای درمان تشنج استفاده می‌کنید و ناگهان مصرف دارو را متوقف کنید، ممکن است تشنج دوباره ایجاد شود. به همین دلیل در صورت نیاز به قطع دارو، پزشک ممکن است حداقل در طی ۱ هفته، دوز داروی مصرفی شما را به تدریج کاهش دهد.
دوز مصرف
دوز مصرف داروی گاباپنتین به سن، وزن، وضعیت بیماری و پاسخگویی بدن شما به درمان و سایر داروهای مصرفی بستگی دارد.
در کودکان این دوز به وزن آن‌ها نیز بستگی دارد.
اگر از قرص این محصول استفاده می‌کنید و دکتر مصرف نصف قرص را تجویز کرده است، نصف باقی مانده را در اولین فرصت مصرف کنید.
اگر چند روز از نصف کردن قرص گذشت و قرص را مصرف نکردید، آن را دور بیاندازید.
اگر از کپسول این دارو استفاده می‌کنید آن را با آب زیاد قورت دهید.
عوارض جانبی
مصرف گاباپنتین ممکن است منجر به عوارضی شود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- از دست دادن تعادل
- خستگی
- تاری دید و دوبینی
- حرکات غیرمعمول چشم
- لرزش
اگر هر یک از این عوارض ادامه یافت یا بدتر شد به سرعت با پزشک خود تماس بگیرید.
اثر گاباپنتین بر اعصاب
گاهی ممکن است که گاباپنتین بر سیستم اعصاب مرکزی اثر بگذارد که برخی از اثرات جانبی آن شامل موارد زیر هستند:
- افکار نامعقول
- اختلال در راه رفتن
- فراموشی
- احساسات ناپایدار
- مشکل در صحبت کردن
- رفتار عصبانی و پرخاشگرانه
- اختلال حافظه
موارد احتیاط
- اگر به داروی گاباپنتین یا گاباپنتین اناکاربیل حساسیت دارید، یا هر حساسیت دیگری نسبت به مواد دیگر دارید، پیش از مصرف این دارو با پزشک یا داروساز مشورت کنید. داروی گاباپنتین ممکن است شامل ترکیبات غیر فعالی باشد که موجب بروز حساسیت یا مشکلات دیگر شود؛ بنابراین در این مورد با دکتر داروخانه مشورت کنید.
- قبل از مصرف این دارو سوابق پزشکی خود، مخصوصا بیماری‌های کلیوی، سوءمصرف الکل یا مواد مخدر، مشکلات خلقی (مانند افسردگی و افکار خودکشی) و مشکلات تنفسی، را به اطلاع پزشک یا دکتر داروخانه برسانید.
- داروی گاباپنتین ممکن است موجب خواب‌آلودگی و تاری دید در شما شود. الکل و ماری‌جوآنا این حالات را تشدید می‌کنند. لذا از رانندگی و فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری دارند، تا زمانی که در هوشیاری کامل به سر ببرید، اجتناب کنید. هنگام مصرف گاباپنتین از خوردن الکل پرهیز کنید و در صورت مصرف ماری‌جوآنا با پزشک خود مشورت کنید.
- سالمندان ممکن است نسبت به عوارض جانبی این دارو مخصوصا تورم دست‌ها، مفاصل و پا، تنگی نفس و کند نفسی، سرگیجه و عدم تعادل حساسیت بیشتری از خود نشان دهند و احتمال سقوط و افتادن بیشتری دارند.
- این دارو در دوران بارداری فقط در صورت صلاح‌دید و تجویز پزشک باید مصرف شود. در مورد مزایا و خطرات مصرف این دارو با پزشک خود مشورت کنید.
- زمانی گاباپنتین بیش‌ترین اثر را دارد که میزان دارو در بدن در حد ثابت نگه داشته شود. بنابراین هر روز گاباپنتین را در فواصل زمانی مساوی مصرف کنید. اگر برای کنترل تشنج گاباپنتین را ۳ بار در روز مصرف می‌کنید، اجازه ندهید بیش از ۱۲ ساعت بین دوزها فاصله بیافتد، زیرا ممکن است تعداد دفعات حمله‌ی تشنج افزایش یابد.
تداخلات دارویی
تداخلات دارویی ممکن است عملکرد و تاثیر داروی گاباپنتین را تغییر داده یا سبب افزایش ریسک بروز عوارض جانبی آن شود. این مقاله شامل تمامی تداخلات دارویی ممکن نیست، لذا لیست تمامی داروهای مصرفی‌‌تان را با پزشک یا دکتر داروخانه در میان بگذارید و بدون صلاح‌دید پزشک شروع به مصرف، قطع یا تغییر دوز داروی گاباپنتین نفرمایید. همچنین داروی اورلیستات با گاباپنتین ممکن است تداخل داشته‌باشند.
در صورت مصرف داروهایی که موجب خواب‌آلودگی می‌شوند و یا موارد زیر با پزشک مشورت کنید:
- آنتی‌هیستامین (مانند ستیریزین و دیفن‌هیدرامین)
- داروهای خواب‌آور یا ضد اضطراب (مانند آلپرازولام، دیازپام و زولپیدم)
- داروهای شل‌کننده‌ی عضله
راهنما و برچسب تمامی داروها (مانند داروهای ضد آلرژی یا داروهای سرماخوردگی) را مطالعه‌کنید؛ زیرا ممکن است شامل محتویاتی باشند که موجب خواب‌آلودگی شوند. برای مصرف ایمن این دارو با دکتر داروخانه مشورت کنید. همچنین این دارو ممکن است در نتیجه برخی آزمایشات پزشکی، مانند آزمایش میزان پروتئین ادرار، تاثیر بگذارد. لذا مصرف این دارو را به اطلاع پرسنل آزمایشگاه و پزشک آن برسانید.
همچنین داروهای ضداسید که حاوی آلومینیم یا منیزیم هستند ممکن است با جذب این دارو تداخل داشته باشند؛ لذا اگر از داروهای ضد اسید معده استفاده می‌کنید، بهتر است مصرف آن حداقل ۲ ساعت با مصرف گاباپنتین فاصله داشته باشد. اگر شرایط بیماریتان بهتر نشد یا بدتر شد با پزشک خود تماس بگیرید.
درمان بیماری‌ها
در طی چند روز اول درمان، پزشک به تدریج دوز گاباپنتین را افزایش می‌دهد تا بدن شما بتواند خود را با داروی جدید مصرفی سازگار کند. اگر لازم است نصف قرص را مصرف کنید، نیمه‌ی دیگر قرص را در دوز برنامه‌ریزی شده‌ی بعدی مصرف کنید. اما در صورتی که چند روز از نصف کردن قرص گذشته باشد، بهتر است آن را مصرف نکنید. در ادامه به بررسی بیماری‌هایی می‌پردازیم که گاباپنتین در درمان آن‌ها نقش دارد:
تشنج
تشنج یک اختلال الکتریکی ناگهانی و کنترل نشده در مغز است. این اختلال می‌تواند سبب تغییراتی در رفتار، حرکات، احساسات و سطح هوشیاری شود. وقوع تشنج بیش از ۲ بار به معنای ابتلا به صرع است. تشنج انواع مختلفی دارد که شدت آن‌ها متفاوت است. بیشتر تشنج‌ها از ۳۰ ثانیه تا ۲ دقیقه طول می‌کشند. تشنجی که بیش از ۵ دقیقه طول بکشد، یک فوریت پزشکی است.
تشنج می‌تواند به علت سکته‌ی مغزی، آسیب دیدگی سر و عفونت‌هایی مانند مننژیت اتفاق بیافتد. اما گاهی علت تشنج ناشناخته است. حملات تشنج را می‌توان با دارو کنترل کرد، اما مدیریت تشنج می‌تواند تاثیر به سزایی در زندگی روزمره‌ی فرد داشته باشد. از گزینه‌های درمانی تشنج می‌توان به گاباپنتین اشاره کرد. گاباپنتین در درمان صرع پارشیال با یا بدون جنرالیزاسیون ثانویه، موثر است. همچنین این دارو به عنوان درمان کمکی در بیمارانی که به داروهای ضد صرع مقاوم هستند، به کار می‌رود؛ اما برای صرع ابسنس داروی مناسبی نیست.
نورالژی بعد از هرپس زوستر
نورالژی پس از هرپس زوستر (ویروس آبله مرغان)، شایع‌ترین عارضه‌ی زونا یا آبله مرغان است. زونا بر روی فیبرهای عصبی و پوست تاثیر می‌گذارد. این بیماری سبب درد سوزشی می‌شود که مدت‌ها پس از بین رفتن بثورات و تاول‌های پوستی زونا ادامه می‌یابد. خطر نورالژی پس از هرپس زوستر با افزایش سن افزایش می‌یابد و در درجه‌ی اول افراد بالای ۶۰ سال را درگیر می‌کند. هیچ درمانی برای درد عصبی بعد از هرپس زوستر وجود ندارد، اما می‌توان علائم را کاهش داد. از گاباپنتین می‌توان برای کاهش این دردها استفاده کرد.
علائم و نشانه‌های نورالژی پس از آبله مرغان، به طور کلی محدود به ناحیه‌ای از پوست است که بیماری زونا برای اولین بار در آن منطقه رخ داده است. ناحیه‌ی درگیر معمولا به صورت نواری در اطراف تنه و در یک طرف بدن است. علائم و نشانه‌های نورالژی پس از زونا شامل موارد زیر می‌شوند:
- درد سوزشی که پس از بهبود بثورات زونا ۳ ماه یا بیشتر طول بکشد.
- حساسیت به لمس
- خارش
- بی‌حسی
برخی عوامل سبب افزایش خطر ابتلا به نورالژی بعد از هرپس زوستر می‌شوند که عبارتند از:
- در زمان ابتلا به آبله مرغان بیش از ۵۰ سال سن داشته باشید.
- شدت زونا و درد، شدید باشد.
- محل زونا روی صورت یا تنه باشد.
- درمان ضدویروسی بیش از ۷۲ ساعت پس از ظهور بثورات، به تاخیر بیافتد.
سندرم پای بی قرار
سندرم پای بی قرار (RLS) وضعیتی است که معمولا یک احساس ناخوشایند سبب ایجاد تمایل غیرقابل کنترل در حرکت دادن پاها می‌شود. حرکت دادن پاها و راه رفتن، به طور موقت احساس ناخوشایند را کاهش می‌دهد. این احساسات کمتر بر بازوها تاثیر می‌گذارند.
علامت اصلی سندرم پای بی قرار، تمایل برای حرکت دادن پاها است. این احساس معمولا پس از دراز کشیدن یا نشستن برای مدت طولانی مانند نشستن در اتومبیل، هواپیما یا سالن سینما آغاز می‌شود. این علائم به طور عمده در شب و هنگام خواب بدتر می‌شوند.
مواردی مانند وراثت، بارداری، تغییرات هورمونی، کمبود آهن، نارسایی کلیه، اضطراب و بی حسی نخاعی در اعمال جراحی، فرد را مستعد ابتلا به سندرم پای بی قرار می‌کنند
نوروپاتی دیابتی
نوروپاتی دیابتی نوعی آسیب عصبی است که در صورت ابتلا به دیابت می‌تواند ایجاد شود. نوروپاتی به شکل بی حسی یا سوزن سوزن شدن تجربه می‌شود. قند خون بالا (گلوکز) می‌تواند به عصب‌های بدن آسیب برساند. نوروپاتی دیابتی اغلب به عصب‌های پاها آسیب می‌رساند. با توجه به اینکه کدام اعصاب آسیب دیده‌اند، علائم نوروپاتی دیابتی می‌تواند از درد و بی حسی در پاها تا مشکلات سیستم گوارشی، دستگاه ادراری، رگ‌های خونی و قلب متفاوت باشد. برخی از افراد علائم خفیفی دارند. اما برای دیگران، نوروپاتی دیابتی می‌تواند کاملا دردناک و ناتوان‌کننده باشد.
نوروپاتی دیابتی عارضه‌ی جدی دیابت است که ممکن است تا ۵۰ درصد افراد دیابتی را درگیر کند. با مدیریت مداوم قند خون و داشتن سبک زندگی سالم، می‌توان از نوروپاتی دیابتی جلوگیری کرده یا پیشرفت آن را کند کرد.
علت دقیق نوروپاتی دیابتی ناشناخته است. محققان تصور می‌کنند با گذشت زمان، قند خون کنترل نشده به اعصاب آسیب می‌رساند و توانایی آن‌ها در ارسال سیگنال را مختل می‌کند و منجر به نوروپاتی دیابتی می‌شود. قند خون بالا همچنین سبب ضعیف شدن دیواره‌ی رگ‌های خونی کوچک (مویرگ‌ها) می‌شود که اکسیژن و مواد مغذی برای عصب‌ها را تامین می‌کنند.
نوروپاتی همچنین می‌تواند سبب کاهش احساس در اندام‌ها شود، به همین دلیل فرد متوجه آسیب‌ها و جراحات وارده به اندام‌ها نمی‌شود. از طرفی به علت اختلال در عملکرد عروق خونی، بهبود زخم افراد دیابتی نسبت به دیگران کندتر صورت می‌گیرد و احتمال عفونت زخم در این افراد بیشتر است.
کنترل ضعیف قند خون، بیماری کلیوی، اضافه وزن و سیگار کشیدن، فرد را بیشتر در معرض نوروپاتی دیابتی قرار می‌دهند. نوروپاتی دیابتی سبب عوارضی از جمله از بین رفتن حس در انگشتان، عفونت‌های دستگاه ادراری و بی اختیاری ادرار، افت شدید فشار خون، مشکلات گوارشی، اختلال عملکرد جنسی و افزایش یا کاهش تعریق می‌شود.