ایران

ایران با نام رسمی جمهوری اسلامی ایران، کشوری در غرب آسیا و منطقه خاورمیانه است که در مرزهای جغرافیایی آن از شمال به دریای خزر و از جنوب به خلیج فارس محدود شده است. این کشور تا دهه 1340 در جهان غرب، با نام پارس که از نام‌های کهن این کشور بود شناخته می‌شد.

پرچم جمهوری اسلامی ایران

در سال 1357 انقلابی مردمی به رهبری امام خمینی^(ره)، نظام شاهنشاهی ایران را سرنگون کرد و پس از آن با برگزاری رفراندوم در فروردین 1358 نظام سیاسی این کشور به جمهوری اسلامی تبدیل و نام رسمی آن به جهوری اسلامی ایران تغییر یافت.

جغرافیای ایران

موقعیت جغرافیایی ایران

اطلاعات کشور
نام کامل:	جمهوری اسلامی ایران
شعار:	استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی
پایتخت:	تهران
زبان(های) رسمی:	فارسی
دین(ها):	اسلام؛ مذهب شیعه
نام(های) اهلیت:	ایرانی
حکومت:	جمهوری ریاستی متمرکز • رهبر: سید علی خامنه‌ای • رئیس‌جمهور: مسعود پزشکیان • معاون اول رئیس‌جمهور: محمدرضا عارف • رئیس مجلس: محمدباقر قالیباف • رئیس قوه قضائیه: غلام حسین محسنی اژه‌ای • دبیر شورای نگهبان: احمد جنتی
مساحت:	۱٬۶۴۸٬۱۹۵ کیلومتر مربع
جمعیت:	۸۳٬۵۶۰٬۱۶۲ نفر
تولید ناخالص داخلی (GPD) (اسمی):	$۴۵۸٫۵۰۰ میلیارد
شاخص جینی:	34.8 (2022)
شاخص توسعه انسانی:	0.799 (2023)
واحد پول:	ریال ایران (IRR)
منطقه زمانی:	یوتی‌سی+۳:۳۰ (IRST)
گاه‌شماری:	هجری خورشیدی
جهت رانندگی:	راست
پیش‌شماره تلفنی:	‎+۹۸
کد ایزو ۳۱۶۶:	IR
دامنه سطح‌بالا:	.ir

ایران با مساحت ۱٬۶۴۸٬۱۹۵ کیلومتر مربع، دومین کشور بزرگ منطقه پس از عربستان است. ایران از شمال با دریای خزر، از جنوب با خلیج فارس و دریای عمان، از شمال غرب با ارمنستان و جمهوری آذربایجان، از شمال شرق با ترکمنستان، از شرق با افغانستان و پاکستان و در غرب با عراق و ترکیه هم‌مرز است. ایران جایگاه استراتژیکی در منطقه خلیج فارس دارد و تنگه هرمز در جنوب آن، مسیری حیاتی برای انتقال نفت خام است.

از کل گستره ایران، ۱۱۶٫۶۰۰ کیلومتر مربع آن را آب‌های این کشور تشکیل می‌دهد. این گستره پهناور باعث شده تا آب‌وهوای گوناگونی در نقاط مختلف آن حاکم باشد و از بیابان‌های خشک مرکزی تا کوهستان‌های برف‌پوش زاگرس و البرز را در بر بگیرد. چنین تنوعی در اقلیم و طبیعت، زمینه را برای شکل‌گیری زیست‌بوم‌های متنوع فراهم کرده است.

پهنه وسیع ایران باعث می‌شود فاصله‌های جغرافیایی بین شهرها و استان‌ها چشمگیر باشد و هر گوشه از خاک ایران، جلوه‌ای از زیبایی و فرهنگ خاص خود را نمایان کند. این تنوع گسترده همچنین بر زندگی اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی مردمان ایران تأثیر عمیقی گذاشته است. با درک مساحت گسترده ایران، می‌توان به این نتیجه رسید که چندپارچگی جغرافیایی، به‌نوعی هم چالش و هم فرصت برای کشور به‌شمار می‌آید.

سیاست و حکومت ایران

ایران امروزی، یک جمهوری اسلامی است و تحت رهبری، آیت الله سید علی خامنه‌ای دومین رهبر جمهوری اسلامی ایران به یکی از کشورهای تاثیرگذار منطقه و جهان تبدیل شده است. رهبر عالی کشور، که توسط مجلس خبرگان انتخاب می‌شود، بالاترین مقام حکومتی است و وظیفه نظارت بر حسن اجرای قانون اساسی و تعیین سیاست‌های کلی نظام را بر عهده دارد.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، که در سال ۱۳۵۸ تدوین و در سال ۱۳۶۸ اصلاح شد، نظام سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران را مشخص می‌کند. نظام جمهوری اسلامی، نظام حاکم کشور ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ است. این نظام سیاسی در همه‌پرسی روزهای ۱۰ و ۱۱ فروردین سال ۱۳۵۸، با شرکت ۹۸.۲% کل واجدین شرایط، که بیش از ۹۷% آنان به جمهوری اسلامی رأی دادند، رسمیت یافت‌.

ساختار حکومت ایران

ساختار حکومت در نظام جمهوری اسلامی‌، سه قوه‌ای (مقننه‌، مجریه و قضائیه‌) مستقل از یکدیگر و تحت نظارت رهبری (ولی‌فقیه‌) است و از این‌رو الگوی تفکیک قوا در آن با الگوی تفکیک قوا در نظام‌های عرفی تفاوت جوهری دارد، حکومت‌ نیمه‌ریاستی و نیمه پارلمانی است‌؛ نیمه ریاستی است چون رئیس‌جمهوری را مردم انتخاب می‌کنند و نیمه پارلمانی است چون اعضای دولت را رئیس‌جمهوری به مجلس پیشنهاد و مجلس آنان را تأیید می‌کند.

اصول و مبانی نظام جمهوری اسلامی‌

• زمامداری و اداره کشور، چه در انتخاب رهبر (با رأی غیرمستقیم‌) و چه در انتخاب رئیس‌جمهوری (با رأی مستقیم‌) و نیز رسمیت دادن به دولت (رأی اعتماد مجلس شورای اسلامی‌)، بر پایه مراجعه به آرای عمومی است‌؛
• دوره زمامداری رئیس‌جمهوری (با امکان یک بار انتخاب مجدد) چهار ساله است‌؛
• رهبر و رئیس‌جمهوری و دیگر افراد زمامدار با بقیه افراد کشور در برابر قانون برابرند؛
• مسئولیت حقوقی (تا حد محاکمه و محکومیت‌) و مسئولیت سیاسی (تا حد عزل‌) برای مقام رهبری و رئیس‌جمهوری و وزیران وجود دارد.

اقتصاد ایران

ایران، زیرساخت قابل توجهی در بخش‌های خدماتی، صنعتی و کشاورزی دارد که اقتصاد ایران را توانمند می‌سازند. در سال‌های اخیر اقتصاد ایران از فروش نفت و گاز فاصله گرفته و با سرعت به سمت توسعه صنایع دیگر پیش می‌رود. ایران با دارا بودن منابع طبیعی غنی نفت، گاز سومین دارنده ذخایر بزرگ اثبات شده نفت است. معادن گوناگون ایران را به یکی از بزرگترین تولید کنندگان مواد اولیه صنعتی از جمله فولاد جهان بدل ساخته است. میراث فرهنگی این کشور غنی است و فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران تا جولای ۲۰۲۵ شامل ۲۹ اثر تشکیل می‌شود.

ایران دومین کشور بزرگ خاورمیانه و هفدهمین کشور بزرگ جهان است. تولید ناخالص داخلی ۴۴۷.۹۴ میلیارد دلاری ایران به قیمت ثابت در سال ۲۰۲۰، اقتصاد منطقه ای قابل توجهی است. ایران با ۱۵ کشور مرزهای زمینی و دریایی دارد که دسترسی آسان به بازار بالقوه بیش از ۳۰۰ میلیونی را فراهم می‌کند. ایران از نظر استراتژیک در تقاطع راه‌های تجاری اصلی بین اروپا، آسیا و خاورمیانه قرار دارد و دسترسی کسب ‌وکارها به پایگاه‌ها و بازارهای بزرگ مصرف ‌کننده را فراهم می‌کند. ایران یکی از بزرگترین کشورهای تولید کننده نفت در جهان است و یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی انرژی است. ایران از نظر ذخایر گاز طبیعی در رتبه دوم جهان و از نظر ذخایر اثبات شده نفت خام رتبه پنجم را دارد. ایران به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده زعفران، دومین تولیدکننده پسته و سومین تولیدکننده خرما، عسل و گردو در جهان، یکی از صادرکنندگان برتر محصولات کشاورزی و غذایی در منطقه و جهان بوده است. ایران یکی از بزرگترین کشورهای تولید کننده مواد معدنی در جهان است و دارای منابع فراوانی از مواد معدنی از جمله آهن، مس، طلا، سرب و روی است. ایران با ۶۸ نوع ماده معدنی در رتبه ۱۵ کشور برتر معدنی جهان قرار دارد.

جمعیت ایران

جمعیت کل ایران در آخرین سرشماری رسمی بیش از ۸۴ میلیون نفر است و تهران، پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر این کشور است. ایران، دارای اقوام ایرانی گوناگون با فرهنگی مختلفی است که اغلب آنها ریشه در همین سرزمین دارند. زبان رسمی ایران، فارسی است. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دین رسمی ایران، اسلام و مذهب شیعه است.

فارسی‌زبان‌ها حدود ۶۰ درصد جمعیت را به خود اختصاص داده‌اند. اقوام ایرانی غیرفارسی زبان شامل ترک (24 درصد) در شمال غرب، کرد (۷درصد) در غرب و شمال غرب، بلوچ (۲ درصد)، لر (۲ درصد) و بختیاری، ترکمن‌ها (۲ درصد) در شمال‌شرق و ایل قشقایی ساکن جنوبند. اقوام عرب نیز با جمعیتی حدود ۲ درصد جمعیت کشور در جنوب غربی کشور سکونت دارند.

جوامع ایرانی کثیری نیز در کشورهای خارجی از جمله کانادا، ایالات متحده امریکا، کشورهای حاشیه‌ خلیج فارس، ترکیه و ... اقامت دارند.

آب و هوای ایران

آب و هوای مرکز ایران خشک قاره‌ای است، در تابستان‌ گرم، در زمستان سرد و رطوبت آن پایین است. علت این موضوع این است که رشته کو‌ه‌ها در برابر نفوذ باد و تأثیرات دریا دیواره‌ای می‌سازند و نوسان دما بالاست. کرانه‌های خزر دارای آب و هوایی دریایی، مرطوب و معتدل هستند. اما در جنوب، یعنی در کرانه خلیج فارس و دریای عمان آب و هوا استوایی است. بارش نیز در سراسر کشور، متغیر است؛ از کمتر از ۲ اینچ در جنوب شرقی کشور تا ۷۸ اینچ در مناطق نزدیک به دریای مازندران. میانگین بارش سالانه در کشور نیز حدود ۱۰ اینچ است. داغ‌ترین نقطه زمین در سال ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ میلادی، در نقطه‌ای در کویر لوت ایران بوده است. ایران از لحاظ بارندگی در سطح نیمه‌خشک و خشک قرار دارد.

تاریخ ایران

سرزمین ایران، میزبان تمدن‌های کهنی چون تمدن ایلام و تمدن جیرفت بوده است. نخستین‌بار در دوران سلسله مادها بود که بخش‌های قابل توجهی از فلات ایران یکپارچه شد. در سده ششم پیش از میلاد سلسله هخامنشی توسط کوروش بزرگ بنیان نهاده شد تا ایران یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های طول تاریخ بشر را تشکیل دهد. در سده چهارم پیش از میلاد، اسکندر مقدونی این امپراتوری را پایان داد. پدیداری سلسله اشکانی در سده سوم پیش از میلاد، بار دیگر ایران را تحت فرمان یک شاهنشاهی قرار داد. در سده سوم میلادی، سلسله ساسانی، در ایران به قدرت رسید و یک امپراتوری گسترده دیگر را بوجود آورد، این سلسله برای چهار سده بر سرزمینی پهناور حکومت کرد و مزدیسنا را به دین غالب آن، تبدیل کرد. ایران در این دوران نیز درگیر جنگ‌های فرساینده و مستمر با روم بود که به تضعیف کشور انجامید.

ورود اسلام به ایران

در میانه‌های سده هفتم م، با پیروزی مسلمانان بر امپراتوری ساسانی، ایران به بخشی از سرزمین‌های اسلامی تبدیل شد. از دوران خلافت اسلامی تا سده سیزدهم، فعالیت‌های علمی، ادبی و هنری ایرانی بار دیگر به شکوفایی رسید و ایرانیان مشارکتی اثرگذار در شکل‌گیری دوران طلایی اسلام داشتند. از سده نهم م، میان‌دوره ایرانی آغاز شد و سلسله طاهریان، سامانیان، آل بویه و ... پدیدار شدند. در سده دهم م، اقوام ترک به این کشور آمدند و حکومت‌هایی را تشکیل دادند که بر بخش بزرگی از ایران، حکومت می‌کردند. از سده ۱۳ م، حمله مغول به ایران روی داد که به تشکیل ایلخانان انجامید و پس از آن، امپراتوری تیموری پدیدار شد.

دوران صفویه

در دوران صفویان، رونق اقتصادی و پایداری مرزها نمود بیشتری یافت و ایران پس از حدود ۹ سده، تحت یک حکومت مستقل بومی، متحد شد و مذهب آن به شیعه تغییر یافت. پس از سرنگونی صفویان، سلسله افشاریان و زندیان به ترتیب بر ایران، حکومت کردند.

انقلاب مشروطه

در دهه ۱۲۸۰، انقلاب مشروطه ایران قدرت گرفت و قانون اساسی مشروطه را بر این کشور، حاکم کرد. اما با عدم رعایت مفاد قانون مشروطه توسط پادشاهان سلسله قاجار و خوشگذرانی‌های آنها در اروپا و عدم تمرکز بر امورات کشور و از طرف دیگر حمایت همه‌جانبه دولتهای بزرگ خارجی، رضاخان با افتتاح مجلس مؤسسان شرایط را برای پایه گذاری دولت خود مهیا ساخت و در نهایت این مجلس پس از یک هفته بحث، رضاخان را به پادشاهی ایران برگزید. و به این صورت در سال ۱۳۰۴، سلسله پهلوی توسط رضاخان بنیان نهاده شد.

تاریخ معاصر

رضاخان در دوران خود با امضای پیمان سعدآباد بخش قابل توجهی از ایران را به کشورهای همسایه بخشید. سر انجام رضاخان با دخالت مستقیم کشورهای خارجی از حکومت برکنار و فرزند ارشد او محمدرضا پهلوی به عنوان پادشاه ایران منصوب شد. در این دوران نیز ایران با فراز و نشیب فراوان همراه بود. قراردادهای گوناگون خارجی همچون کاپیتولاسیون در ایران و افزایش فشار بر گروه‌های دینی و وابستگی حکومت به کشورهای خارجی موجب نارضایتی‌ مردم شد و در نهایت در سال ۱۳۵۷ انقلاب اسلامی ایران به رهبری آیت الله سید روح‌الله موسوی خمینی مشهور به امام خمینی، به پیروزی رسید.

دفاع مقدس

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران صدام با حمایت کشورهای خارجی به ایران حمله کرد. حمله عراق به ایران که به آن دفاع مقدس گفته می‌شود از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ ادامه پیدا کرد و در نهایت با مقاوت مردم ایران و عقب نشینی صدام خاتمه یافت.

فرهنگ و آداب و رسوم ایران

بدون شک بخش جدایی ناپذیر هر کشور، فرهنگ و آداب و رسوب آن کشور می باشد. کشور ایران هم به سبب پیشینه غنی تاریخی خود از تنوع فرهنگی بسیاری برخوردار می باشد. تنوع قومی و فرهنگی در این سرزمین پهناور بسیار زیاد است به‌طوری‌که حدود 75 زبان در اقوام و بخش‌های مختلف آن رواج دارد. ازجمله این زبان‌ها می‌توان به ترکی، لری، کردی، فارسی،گیلکی، مازندرانی، عربی و بلوچی اشاره کرد. فرهنگ ایرانی ریشه در تمدن و تاریخ آن دارد. انواع اقوام ترک، کرد، لُر، فارسی زبان، عرب زبان، گیلکی، تالشی و کرمانجی با حفظ آداب و رسوم خود در کنار یکدیگر زندگی می کنند. به غیر از موضوع فرهنگ، در کشور ایران تنوع ادیان نیز وجود دارد. ایران دارای مردمی از اقوام گوناگون است که خود را دارای هویت ایرانی می‌دانند و تاکنون، جشن‌های ملی ایران را پاس داشته‌اند. اعیاد و سوگواری‌های اسلامی نیز در این کشور بسیار رایج است. پس از انقلاب ۱۳۵۷، این مراسم‌ها شکلی مجلل به خود گرفت و هویت اسلامی، توسط ساختار حکومت جدید، پشتیبانی شد.

ایران وابسته به جشن‌ها و مراسم‌های کهن آن می باشد. یکی از جشن‌های قدیمی در ایران چهارشنبه سوری می باشد که از عصر روز سه شنبه آخر سال تا نیمه های شب ادامه دارد و این مراسم با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن در جشن و پاکوبی برای پیشواز سال جدید می گذرد. از مهم ترین آداب و مراسم های ایران عید باستانی نوروز می باشد که به طور کامل بیانگر فرهنگ و ریشه ایرانی می‌باشد. این جشن از روز اول فروردین تا روز سیزدهم ادامه دارد و در طی این زمان مردم به دید و بازدید آشنایان و دوستان خود می‌روند و در نهایت روز سیزدم ماه را به جهت نحس شمردن عدد سیزده، به دل طبیعت رفته و کل روز را در کنار خانواده به منظور رفع نحسی به تفریح می پردازند. این زمان فرصت مناسبی است تا گردشگران در کنار آشنایی با فرهنگ ایرانیان، از آب و هوای بهری و طبیعت سرسبز لذت ببرند.

ادبیات کشور ایران تاریخ هزار و صد ساله دارد و آوازه شعرای بزرگ آن به گوش جهانیان رسیده است. شعرایی چون فردوسی، سعدی، حافظ، مولوی، خیام، نظامی که نام آن ها تا خارج از مرزهای ایران رفته و سبب سربلندی این کشور گردیده است. هنر جزئی جداناپذیر از فرهنگ ایرانی بوده و در کشور آثار ارزشمندی در زمینه های نقاشی، معماری، خوشنویسی، موسیقی از هنرمندان به نام ایرانی بر جای مانده است.

شهرهای مهم ایران

تهران

پایتخت ایران حدود 9 میلیون جمعیت دارد. بنای این شهر در قرن نهم میلادی گذاشته‌شده و رشد جمعیت در آن از قرن ۱۹ آغاز شد. در سال‌های ۱۸۹۰ به سبک شهرهای مدرن درآمد و تا میانه قرن بیستم به سوی صنعتی شدن نیز پیش‌رفت. امروزه تهران به یک مرکز سیاسی، اداری، تجاری (بازار بزرگ) و صنعتی (مانند متالورژی مواد غیرآهنی، ساخت ماشین‌آلات و خودرو، نساجی و سیمان‌، پالایشگاه نفت و غیره) تبدیل شده‌است.

مشهد

جمعیت این شهر ۲.۱ میلیون نفر است. مشهد مرکز استان خراسان رضوی است و در شمال‌شرق ایران، مرکزی برای تجارت و ارتباطات محسوب می‌شود. این شهر مرکز تولید غلات و همچنین صنعت (صنایع شیمیایی و غذایی، نساجی و فرش) است. مشهد مهم‌ترین شهر مذهبی شیعیان در ایران و سالانه پذیرای بیش از ۱۰۰ هزار زائر است.

اصفهان

اصفهان ۱.۹ میلیون نفر جمعیت دارد. این شهر که مرکز استان اصفهان هم هست در حاشیه شمالی زاینده رود واقع شده است. اصفهان پایتخت صفویان در قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی بوده و غنای معماری آن، باغ‌ها و بازارهایش زبانزد است. همین ویژگی‌هاست که آن را به نصف جهان می‌شناسند. این شهر در مسیر جاده‌ ابریشم قرار دارد و همچنان جایگاه تجاری خود را حفظ کرده است. امروز اصفهان یک مرکز صنعتی، به‌ویژه صنعت نساجی نیز هست. علاوه بر نساجی، پالایشگاه‌ها و ساخت ماشین‌آلات نیز از صنایع اصفهان محسوب می‌شود. کشاورزی این شهر در قالب کشت پنبه، غلات، خربزه، انگور و تنباکو است.

تبریز

جمعیت این شهر ۱.۵ میلیون نفر و در شمال غربی ایران واقع است. تبریز یک مرکز صنعتی مهم در زمینه ساخت ماشین‌آلات و پالایشگاه است. این شهر همچنین یکی از مراکز فرهنگی و دانشگاهی ایران است. از آثار تاریخی تبریز مسجد کبود را می‌توان نام برد که قدمتش به قرن ۱۵ میلادی می رسد.

شیراز

جمعیت شیراز ۱.۷ میلیون نفر است. در جنوب غربی ایران و در قلب منطقه‌ای کشاورزی (با محصولات انگور، مرکبات، پنبه و برنج) قرار دارد. این شهر، مرکزی مهم برای صنایع دستی و تجارت (از قبیل فرش و فلزکاری) به شمار می‌آید. شیراز در نزدیکی‌ بازمانده‌های پرسپولیس واقع شده و بناهای معماری فراوانی در خود جای دارد. از این‌رو این شهر از نظر گردشگری نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.